شپش سر، حشرات انگلی هستند که از خون انسان تغذیه میکنند. این حشرات را میتوان بیشتر روی موهای سر و حتی روی ابروها و مژههای خود پیدا کنید. شپش سر بالغ تقریباً ۲ تا ۳ میلیمتر طول دارد (تقریباً به اندازهی یک دانه کنجد). علائم شپش سر خود را بهصورت خارش، غلغلک یا زخم روی پوست سر نشان میدهند. برای درمان شپش میتوان از داروهای تجویزی و هم داروهای بدون نسخه استفاده کرد. اگر به شپش مبتلا شدید، بهتر است بدانید این امری طبیعی است و ممکن است برای هر کسی رخ دهد حتی اگر موارد بهداشتی را به طور کامل رعایت کنید. در این مقاله از دیجیکالا مگ علائم و درمان فوری شپش سر در خانه را بررسی میکنیم.
شپش (Pediculus humanus capitis) نوعی حشره ریز، موذی و خزنده است که در موهای سر و بدن انسان و درز لباسها زندگی میکند. شپشها از خون مکیده شده از پوست سر تغذیه و تخمهایی به نام nits و به شکل کنجد میگذارند. تخمهای شپش محکم به موهایی که در سطح پوست قرار دارند (نزدیک ریشه و ساقههای مو) میچسبند. آلودگی به شپش سر پدیکولوزیس نامیده میشود. شپش باعث ایجاد خارش در پوست سر میشود. این خارش ممکن است پوست سر را دچار زخم کند. آلودگی میکروبی میتواند از طریق زخم وارد پوست شود و درنتیجه باعث عفونت پوستی و زردزخم شود. شما میتوانید شپش سر یا تخم شپش (نیت) را با کشیدن یک شانه دندانه ریز روی موهای خود پیدا کنید.
افراد مبتلا به شپش در ابتدای آلودگی یا زمانی که آلودگی خفیف است ممکن است علائمی نداشته باشند. خارش یکی از شایعترین علائم شپش سر و آلودگی به آن بهخصوص در پشت سر و گردن و نزدیک گوشها است. احتمال زندگی شپش در این نواحی بیشتر است. خارش پوست سر درواقع یک واکنش آلرژیک نسبت به نیش شپش است. معمولاً احساس خارش کف سر حدود ۴ تا ۶ هفته پس از ابتلا به شپش بروز میکنند.
بهتر است بدانید شپش سر هیچ نوع بیماری را بین افراد منتقل نمیکند و بنابراین خطری جدی برای سلامتی محسوب نمیشود.
بهتر است بدانید عدم رعایت بهداشت باعث ایجاد شپش سر نمیشود بلکه علت اصلی ابتلا به شپش سر تماس مستقیم با فرد مبتلا است. شپش نمیتواند پرواز کند یا بپرد بنابراین با خزیدن از روی مو و لباس فردی به فرد دیگر در طول تماس مستقیم و خیلی نزدیک جابهجا میشود.
اگر نمیدانید که چه کسانی بیشتر شپش میگیرند؟ باید بگوییم که بیشتر کودکان ۳ تا ۱۱ سال در مقطع پیشدبستانی و دبستان، خانوادهها و معلمان این مقاطع تحصیلی درگیر شپش سر میشوند.
یکی از رایجترین راههای انتقال شپش سر، تماس سر به سر با فردی است که قبلاً شپش سر داشته است. تماس مستقیم و نزدیک بیشتر بین کودکانی که در مکانهایی مانند مهد یا مدرسه بازی میکنند، رایج است. مجدد تأکید میکنیم که ابتلا به شپش سر ارتباطی به تمیزی محیط یا شخص شما ندارد.
اگر چه نادر است اما شپش سر ممکن است از طریق موارد زیر هم منتقل شود:
شپش سر میتواند چندین ساعت زیر آب زنده بماند اما بعید است در استخر پخش شود.
جالب است بدانید که پرندگان و حیوانات خانگی شپش سر نمیگیرند و نمیتوانند آن را منتقل و پخش کنند.
تشخیص اشتباه در آلودگی به شپش سر شایع است. در بیشتر مواقع فرق شپش و شوره قابل تشخیص نیست بههمیندلیل بهتر است برای تشخیص نهایی از یک متخصص پوست و مو کمک بگیرید.
بهترین راه برای تشخیص آلودگی به شپش سر یافتن پوره زنده (شپش نابالغ) یا شپش بالغ روی مو و پوست سر است. تشخیص شپش سر با معاینه چشمی انجام میشود. اگر با دقت به موهای سر خود یا فرزندتان نگاه کنید، ممکن است بتوانید تکههای کوچک سفید متصل به ساقه مو که همان تخم شپش هستند را ببینید. نیت یا تخم شپش شبیه شوره سر است. نیت شپش بهراحتی با برس زدن یا تکاندادن موها از مو جدا نمیشوند. سرعت حرکت شپشهای بالغ زیاد است درنتیجه ممکن است به سختی دیده شوند.
اگر به شپش سر خود یا فرزندتان مشکوک هستید، بهترین روش تشخیص شپش سر این است که با استفاده از یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش سر بهآرامی موها را برای پیداکردن شپشها بررسی کنید.
شپش ماده بالغ معمولاً بزرگتر از شپش نر است. شپش ماده میتوانند روزانه حدود ۶ تخم بگذارد. شپشهای نابالغ فقط زمانی میتوانند از نیت (تخم شپش) خارج شوند که در دمای نزدیک پوست سر باشند. اگر تخم شپش جایی غیر از نزدیک پوست سر باشد معمولاً در عرض کمتر از یک هفته میمیرد.
به طور میانگین یک هفته (بین ۶ تا ۹ روز) طول میکشد تا یک تخم شپش به پوره (شپش نابالغ و جوان) تبدیل شود. پورهها شبیه شپشهای بالغ هستند اما از نظر اندازه بسیار کوچک هستند (اندازه یک سر سوزن).
یک پوره طی حدود هفت روز به شپش بالغ تبدیل میشود.
همانطور که گفتیم شپش سر عمدتاً از طریق تماس مستقیم با موهای فرد آلوده به شپش پخش میشود. شپش سر با خزیدن حرکت میکند. آنها نمیتوانند بپرند یا پرواز کنند. شپش در صورت عدم درمان مناسب میتواند تا ۳۰ روز یا بیشتر روی سر انسان زنده بماند.
این حشرات انگلی اگر روی بدن یا موهای انسان نباشند، در کمتر از دو روز از بین میروند و زنده نمیمانند زیرا چیزی برای تغذیه ندارند.
کارشناسان بهداشت برای کمک به کنترل این انگل و درمان شپش سر چند دستورالعمل پایه و مهم را پیشنهاد میکنند که ما در ادامه به آنها اشاره کردیم:
شپش سر نشانهای از بهداشت فردی نامناسب یا محیط و شرایط زندگی کثیف نیست. پس بهجای این افکار، برای رفع مشکل، درمان را شروع کنید. درمان شپش شامل استفاده از شامپوها، لوسیونها یا کرمهایی است که شپش سر را از بین میبرند. شامپوهای دارویی بدون نسخه حاوی مادهای به نام پیرترین یا پرمترین هستند.
شامپوهای ضدشپش (به نام پدیکول کش) بدون نسخه یا با نسخه در دسترس هستند. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، حتماً از پزشک خود بخواهید محصولی امن و بیخطر را برای شما تجویز کند.
هم محصولات بدون نسخه (OTC) و هم تجویزی ممکن است شپشهای زنده و تخمهای آنها را از بین ببرند. برای اطمینان، دستورالعمل روی هر محصول را به طور کامل بررسی کنید. اگر شپشها بعد از ۹ تا ۱۰ ساعت بهآرامی حرکت کنند، احتمالاً در حال مرگ هستند.
شما میتوانید با استفاده منظم و درست شامپوهای ضدشپش از شر این حشره سمج و موذی خلاص شوید. تنها کافی است مراحل زیرا را با دقت انجام دهید:
طبق دستورالعمل درمان به دفعات منظم و کافی از شامپو ضدشپش استفاده کنید. طول درمان برای ریشهکنشدن شپش و تخمهایشان ممکن است تا سه هفته طول بکشد.
اگر به دنبال بهترین شامپو ضدشپش بدون نسخه هستید، ما در ادامه چند نمونه شامپو ضدشپش کاربردی را معرفی کردیم.
هیچ یک از داروها و شامپوهای ضدشپش را بیش از مقدار توصیهشده استفاده و هرگز آنها را با هم ترکیب نکنید.
اگر بعد از استفاده از شامپوهای OTC همچنان شپشها را مشاهده کردید، احتمالاً باید از یک داروی قویتر استفاده کنید.
برخی شامپوهای ضدشپش حتماً باید زیرنظر متخصص پوست و مو استفاده شوند.
شامپو حاوی بنزیل الکل تنها شپشهای فعال را میکشد و روی تخمهای آنها اثری ندارد. از این شامپو میتوان برای درمان شپش موی سر کودکان ۶ ماهه به بالا استفاده کرد. همچنین برای زنان باردار یا شیرده بیخطر است.
برای درمان شپش مو ابتدا موها را شانه کنید، مقدار مناسب شامپو به موهای خشک خود بمالید. حدود ۱۰ دقیقه صبر و سپس آبکشی کنید. پس از یک هفته باید این کار را تکرار کنید.
شامپوی تجویزی لیندان یا همان گاما بنزن هگزاکلراید برای درمان شپش مورد تأیید FDA است. بااینحال، آکادمی اطفال آمریکا آن را برای کودکان توصیه نمیکند زیرا با آسیب سیستم عصبی مرتبط است.
پزشک ممکن است یکی از لوسیونهای زیر را برای درمان شپش فوری تجویز کند.
این لوسیون بیشتر شپشها حتی شپشهایی که تازه بیرون آمدهاند را تنها با یکبار استفاده از بین میبرد. پس از استفاده نیازی به شانهکردن تخم شپش (نیت) نیست. کودکان ۶ ماه به بالا میتوانند از این محصول استفاده کنند.
مالاتیون یک لوسیون بسیار قوی است که شپش و تخم آن را کاملاً از بین میبرد. این لوسیون ضدشپش برای استفاده در کودکان ۶ سال و بالاتر تأیید شده است. اگر پس از گذشت ۷ تا ۹ روز همچنان شپش یا تخم آن را مشاهده کردید، دراسرعوقت دور دوم درمان را شروع کنید.
نکتهی مهم در مورد مالاتیون این است که محصولی قابلاشتعال است. هنگام استفاده از این لوسیون از استعمال سیگار بپرهیزید و از منابع حرارتی مانند سشوار، اتوی فر، فندک، شومینه، بخاری و اجاق گاز دوری کنید. زیرا استفاده همزمان از آنها میتواند باعث آتشسوزی شود.
اسپینوساد احتمالاً یک درمان قطعی شپش سر محسوب میشود. معمولاً تنها یکبار استفاده از این دارو کافی است تا تمام تخمها و شپشهای زنده موی سرتان از بین بروند. اسپینوساد برای کودکان ۶ ماه و بزرگتر دارویی بیخطر برای درمان رشک است.
اگر سایر درمانها شامل انواع شامپو، لوسیون و محلول ضدشپش مؤثر نباشند، احتمالاً پزشک برای درمان قطعی شپش، قرص ایورمکتین را بهصورت خوراکی تجویز کند. فقط در صورت تجویز پزشک باید این دارو را مصرف کنید. به خاطر داشته باشید که بههیچوجه از نسخههای دامپزشکی دارو استفاده نکنید.
شپشها و تخم آنها به تار موهای شما میچسبند و بهسختی میتوان آنها را جدا کرد مگر اینکه از یک شانه ضدشپش دندانه ریز برای شل کردن آنها استفاده کنید. شانه ضدشپش چیست؟ یک وسیلهی کاملاً کاربردی که برای جداکردن شپشها و تخمهایشان از کف سر مورد استفاده قرار میگیرد. پس از استفاده از شانه ضدشپش، آن را به مدت ۱۰ دقیقه در آب داغ قرار دهید.
شواهد علمی کمی وجود دارند که ثابت کنند انواع درمان خانگی شپش سر مؤثر هستند. تنها درمان توصیهشده برای رفع این مشکل انواع شامپوها، لوسیونها یا کرمهای بدون نسخه یا بدون نسخه هستند. اگر درمان بدون نسخه جواب نداد، باید از متخصص پوست و مو کمک بگیرید. بااینحال ما در این بخش به چند مورد درمان خانگی شپش که گاهی امتحان میشوند اشاره کردیم.
موهای خود را کاملاً خیس کنید. از یک شانه دندانه ریز برای ازبینبردن شپشهای فعال و تخم آنها استفاده کنید. این کار را باید حداقل به مدت ۳ هفتهی پیوسته انجام دهید.
برخی از روغنهای گیاهی مانند روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن درخت چای و بادیان میتوانند شپشها را با محرومکردن آنها از هوا خفه کنند. اثربخشی این روش مشخص نیست علاوه بر اینکه شما میتوانید واکنش آلرژیک نسبت به این روغنها داشته باشید.
یک راه درمان شپش قراردادن مقدار زیادی مادهی چرب روی پوست سر و پوشاندن آن با کلاه به مدت ۸ تا ۱۰ ساعت است. این کار باعث محدودیت جریان هوا و درنتیجه خفگی و ازبینرفتن شپشها میشود. برای این درمان میتوانید از وازلین، کره و سس مایونز استفاده کنید. البته باید بدانید که این روشها ممکن است چندان مؤثر نباشند و خوب کار نکنند.
از سرکه سیب میتوان بهعنوان دافع حشرات استفاده کرد. آن را با روغنهای گیاهی مانند روغن درخت چای، روغن پوست لیمو یا روغن پوست پرتقال مخلوط کنید. این کار اثربخشی آن را افزایش میدهد. ترکیب حاصل را به مدت ۳۰ دقیقه روی موهای خود نگه دارید و سپس آبکشی کنید.
یکی دیگر از روشهای خانگی ضد شپش استفاده از اسپند است. در این روش کافی است حدود یک قاشق غذاخوری اسپند خشک را به خوبی آسیاب کنید. سپس آن را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با یک لیوان آب بجوشانید. اگر موهای بلندی دارید مقدار اسپند و آب را به دو یا سه برابر افزایش دهید. محلول حاصل را به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه روی موهای فرد مبتلا قرار دهید. درنهایت موها را با آب گرم آبکشی کنید.
هنگام استفاده از درمانهای ضدشپش، نکات زیر را رعایت کنید:
شایعترین عارضه جانبی دارو ضدشپش، تحریک پوست است و ممکن است باعث سوزش موقت شود.
شپش سر هم مانند هر آلودگی دیگری میتواند یکسری عوارض در پی داشته باشد. ما در این بخش عوارض شپش سر را بررسی میکنیم.
علامت اصلی شپش خارش شدید روی پوست سر است که در اثر واکنش آلرژیک به نیش حشرات ایجاد میشود.
خاراندن پوست سر میتواند پوست را خراش دهد. این زخم میتواند منجر به عفونت باکتریایی ثانویه مانند زردزخم یا پیودرما شود. علائم عفونت شامل پوست قرمز، متورم و دردناک یا غدد لنفاوی حساس در گردن شما است.
یک آلودگی شدید میتواند منجر به لکههای قرمز، پوستهپوسته همراه با احساس خارش شدید شود.
خاراندن میتواند منجر به زخم یا خراش روی پوست سر شود.
شپش سر میکروارگانیسمهای بیماریزا را منتقل نمیکند. بااینحال باید بدانید که شپش بدن میتواند تب سنگر (تب خندق)، تب عودکننده (تب بازگشتی) و تیفوس همهگیر را به انسان منتقل کند.
شپش سر مسری است. بهتر است یادآوری کنیم شپش سر میتواند از طریق تماس مستقیم سر به سر یا با استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند کلاه، روسری، برس، شانه، لوازم جانبی مو، هدفون، بالش و حوله سرایت کند.
بهتر است برای کمک به کنترل شیوع و پیشگیری از ابتلا به شپش سر اقدامات زیر را انجام دهید:
برای کمک به کنترل شیوع شپش سر در یک جامعه (مدرسه یا کمپ) به کودکان بیاموزید از فعالیتهایی که ممکن است باعث گسترش شپش سر شوند، اجتناب کنند. موارد زیر را به کودک خود بیاموزید:
شپش سر یک حشره موذی، ریز و انگلی است که با گرما و خون انسان تغذیه میکند. هر کسی میتواند به شپش سر مبتلا شود اما بیشتر بین کودکان ۳ تا ۱۱ ساله، خانواده و مراقبین آنها شایع است. برای ازبینبردن شپش سر باید از شامپو، لوسیون، کرم و داروهای مخصوص این کار استفاده کنید. حتماً مراحل درمان را کامل کنید تا از حذف لارو شپش مطمئن شوید.
منابع: webmd، cdc، clevelandclinic
سؤالات متداول در مورد درمان شپش سر
چه چیزی شپش را بلافاصله نابود میکند؟
شامپوها و لوسیونهای مختلف OTC و نسخهای برای ازبینبردن شپش مؤثر هستند. برخی از این شامپوها برای کودکان زیر یک سن خاص توصیه نمیشوند پس فرمولاسیون شامپو شپش سر باید برای شما مناسب باشد. بهتر است بدانید که ممکن است تمام شپشها و لارو آنها در مرحلهی اول درمان کاملاً از بین نروند. معمولاً برای نتیجه مطلوب استفاده از چند دوره درمان نیاز است.
آیا شپش میتواند روی بالش و ملحفه زندگی کند؟
بله اما نه برای مدت زمان طولانی زیرا آنها برای زندهماندن به گرما و خون انسان نیاز دارند. بااینحال بهتر است اقلامی که با فرد مبتلا به شپش در تماس هستند را کاملاً با آب داغ بشویید و خشک کنید.
بهترین درمان برای شپش سر چیست؟
بهترین راه برای درمان شپش سر استفاده از داروهای مخصوص شپش سر موجود در داروخانهها است. این شامپو و داروها بهصورت OTC و نسخهای در دسترس هستند. اگر مطمئن نیستید که از کدام یک استفاده کنید، بهتر است با یک متخصص پوست و مو مشورت کنید.
آیا رنگکردن مو شپش سر را از بین میبرد؟
رنگ مو معمولاً حاوی مواد شیمیایی مانند آمونیاک و پراکسید هیدروژن است که میتوانند به شپش آسیب برسانند. اما باید بدانید که مؤثرترین راه برای ازبینبردن شپش سر استفاده از شامپو و داروهای مخصوصی است که برای این کار فرمولاسیون و تولید میشوند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به شپش سر هستند؟
شپش سر در میان کودکان پیشدبستانی و دبستانی (۳ تا ۱۱ ساله) و در نتیجه اعضای خانواده و معلمین و مراقبین آنها شایع است. دختران معمولاً بیشتر از پسران به شپش سر مبتلا میشوند. دلیل آن احتمالاً تماس بیشتر سر به سر در دختران است.
آیا درمان خانگی شپش سر جواب میدهد؟
هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد داروهای خانگی و محصولات غذایی مانند استفاده از نمک، روغن زیتون یا سس مایونز باعث میشوند از شر شپش سر خلاص شوید. تنها درمان توصیه شده برای شپش سر شامپوها، لوسیونها یا کرمهای بدون نسخه دارویی یا تجویزی موجود در داروخانهها است.
آیا شپش سر نتیجه عدم رعایت بهداشت فردی یا کثیفی محیط است؟
خیر، آلودگی به شپش سر در نتیجهی تماس مستقیم و سر به سر بین فرد مبتلا و سایر افراد رخ میدهد.